Lagasafn. Ķslensk lög 12. aprķl 2024. Śtgįfa 154b. Prenta ķ tveimur dįlkum.
1997 nr. 85 27. maķ
1. gr. Kosning umbošsmanns Alžingis.
Alžingi kżs umbošsmann Alžingis til fjögurra įra. Hann skal uppfylla skilyrši laga til aš mega gegna embętti hęstaréttardómara og mį ekki vera alžingismašur. [Forsętisnefnd Alžingis skal tilnefna mann viš kosninguna. Ašrar tilnefningar skulu berast forseta Alžingis svo tķmanlega aš unnt sé aš kanna kjörgengisskilyrši įšur en kosningin fer fram.]1) Ef umbošsmašur andast eša veršur af öšrum sökum ófęr um aš gegna starfi sķnu framvegis skal Alžingi kjósa umbošsmann aš nżju. Sama hįtt skal hafa į ef umbošsmašur fęr aš eigin ósk lausn frį embętti sķnu eša tveir žrišju hlutar žingmanna samžykkja aš vķkja honum śr embętti. Viš tķmabundin forföll umbošsmanns setur forseti Alžingis stašgengil til aš gegna embęttinu mešan forföll vara. 2. gr. Hlutverk umbošsmanns Alžingis o.fl. Hlutverk umbošsmanns er aš hafa ķ umboši Alžingis eftirlit meš stjórnsżslu rķkis og sveitarfélaga į žann hįtt sem nįnar greinir ķ lögum žessum og tryggja rétt borgaranna gagnvart stjórnvöldum landsins. [Skal hann gęta žess aš jafnręši sé ķ heišri haft ķ stjórnsżslunni og aš hśn fari aš öšru leyti fram ķ samręmi viš lög, vandaša stjórnsżsluhętti og sišareglur settar į grundvelli laga um Stjórnarrįš Ķslands og laga um réttindi og skyldur starfsmanna rķkisins.]1) [Umbošsmašur sinnir jafnframt hlutverki žess eftirlitsašila sem tilgreindur er ķ 3. gr. valfrjįlsrar bókunar frį 18. desember 2002 viš samning Sameinušu žjóšanna frį 10. desember 1984 gegn pyndingum og annarri grimmilegri, ómannlegri eša vanviršandi mešferš eša refsingu.]2) Umbošsmašur er ķ störfum sķnum óhįšur fyrirmęlum frį öšrum, žar meš töldu Alžingi. 3. gr. Starfssviš umbošsmanns Alžingis. Starfssviš umbošsmanns Alžingis tekur til stjórnsżslu rķkis og sveitarfélaga. Starfssviš umbošsmanns tekur einnig til starfsemi einkaašila aš žvķ leyti sem žeim hefur aš lögum veriš fengiš opinbert vald til aš taka įkvaršanir um rétt eša skyldu manna ķ skilningi 2. mgr. 1. gr. stjórnsżslulaga. [Žegar umbošsmašur sinnir žvķ hlutverki sem męlt er fyrir um ķ 2. mgr. 2. gr. tekur starfssviš hans enn fremur til stofnana og heimila į vegum einkaašila žar sem dvelja einstaklingar sem eru sviptir frelsi sķnu og frelsissviptingin į sér stoš ķ fyrirmęlum opinberra ašila, aš undirlagi žeirra, meš samžykki eša er lįtin įtölulaus af žeirra hįlfu.]1) Starfssviš umbošsmanns tekur ekki til:
4. gr. Kvörtun til umbošsmanns Alžingis. Umbošsmašur getur tekiš mįl til mešferšar eftir kvörtun. Hver sį sem telur sig hafa veriš beittan rangsleitni af hįlfu einhvers žess ašila, sem fellur undir įkvęši 1. eša 2. mgr. 3. gr., getur kvartaš af žvķ tilefni til umbošsmanns. Sį sem er sviptur frelsi sķnu į rétt til aš bera fram kvörtun viš umbošsmann ķ lokušu bréfi. 5. gr. Frumkvęšismįl. Umbošsmašur getur aš eigin frumkvęši įkvešiš aš taka mįl til mešferšar. Hann getur jafnframt tekiš starfsemi og mįlsmešferš stjórnvalds til almennrar athugunar. 6. gr. Skilyrši žess aš kvörtun verši tekin til mešferšar. Kvörtun til umbošsmanns skal vera skrifleg og skal žar greint nafn og heimilisfang žess er kvartar. Ķ kvörtun skal lżst žeirri śrlausn eša annarri hįttsemi stjórnvalda sem er tilefni kvörtunar. Öll tiltęk sönnunargögn um mįlsatvik skulu fylgja kvörtun. Kvörtun skal bera fram innan įrs frį žvķ er stjórnsżslugerningur sį, er um ręšir, var til lykta leiddur. Ef skjóta mį mįli til ęšra stjórnvalds er ekki unnt aš kvarta til umbošsmanns fyrr en ęšra stjórnvald hefur fellt śrskurš sinn ķ mįlinu. Įrsfresturinn skv. 2. mgr. hefst žį frį žeim tķma. 7. gr. Rannsókn mįls. [Umbošsmašur Alžingis getur krafiš stjórnvöld og ašra sem falla undir eftirlit umbošsmanns um žęr upplżsingar og skriflegar skżringar sem hann žarfnast vegna starfs sķns, žar į mešal getur hann krafist afhendingar į skżrslum, skjölum, bókunum og öllum öšrum gögnum sem snerta mįl, eftirlit eša athuganir umbošsmanns, ž.m.t. eru heilsufarsupplżsingar, sjśkraskrįr og gögn um vistun og mešferš einstaklinga. Heimild žessi tekur einnig til žess aš fį gögnin afhent ķ rafręnu formi. Gögn skulu afhent umbošsmanni honum aš kostnašarlausu.]1) Umbošsmašur getur kvatt starfsmenn stjórnsżslu rķkis og sveitarfélaga [og žeirra einkaašila sem falla undir eftirlit umbošsmanns]1) į sinn fund til višręšna um mįlefni sem eru į starfssviši umbošsmanns, svo og til žess aš veita munnlega upplżsingar og skżringar er varša einstök mįl. Umbošsmašur į frjįlsan ašgang aš öllum starfsstöšvum stjórnvalda [og einkaašila aš žvķ marki sem žeir falla undir starfssviš hans]1) til athugana ķ žįgu starfs sķns og skulu starfsmenn lįta honum ķ té alla naušsynlega ašstoš af žvķ tilefni. [Umbošsmašur skal enn fremur įn dómsśrskuršar eiga frjįlsan ašgang aš stofnunum og heimilum į vegum einkaašila žar sem dvelja einstaklingar sem eru eša geta veriš sviptir frelsi sķnu, sbr. 3. mgr. 3. gr. Getur umbošsmašur rętt einslega viš starfsmenn slķkra stofnana og heimila og žį sem žar dvelja. Hiš sama į viš um undirnefnd um forvarnir skv. 2. gr. valfrjįlsrar bókunar frį 18. desember 2002 viš samning Sameinušu žjóšanna frį 10. desember 1984 gegn pyndingum og annarri grimmilegri, ómannlegri eša vanviršandi mešferš eša refsingu.]1) Umbošsmašur getur ekki krafist upplżsinga er varša öryggi rķkisins eša utanrķkismįl sem leynt skulu fara nema meš leyfi rįšherra žess sem ķ hlut į. Umbošsmašur getur óskaš žess aš hérašsdómari kvešji mann fyrir dóm til aš bera vitni um atvik sem mįli skipta aš dómi umbošsmanns. Viš žį skżrslugjöf skal fara eftir įkvęšum laga um mešferš [sakamįla],2) eftir žvķ sem viš į. Įkveša mį aš skżrsla sé gefin fyrir luktum dyrum. Umbošsmanni er heimilt aš leita ašstošar sérfręšinga žegar sérstaklega stendur į og afla naušsynlegra sérfręšilegra gagna. [Viš rannsókn mįls og athuganir sķnar skv. 1. og 3. mgr. er umbošsmanni heimilt aš leita ašstošar lögreglu žegar sérstaklega stendur į og er lögreglu žį skylt aš veita ašstoš ef umbošsmašur óskar žess.]1) 8. gr. Žagnarskylda. Umbošsmanni ber aš gęta žagnarskyldu um žau atvik sem honum verša kunn ķ starfinu og leynt eiga aš fara vegna lögmętra almanna- eša einkahagsmuna. Sama gildir um starfsmenn umbošsmanns [og ašra sem starfa ķ žįgu hans].1) Žagnarskyldan helst žótt lįtiš sé af starfi. 9. gr. Skżringar stjórnvalda. Nś įkvešur umbošsmašur Alžingis aš taka til mešferšar kvörtun į hendur stjórnvaldi og skal žį strax skżra stjórnvaldinu frį efni kvörtunarinnar nema hętta sé į aš rannsókn kunni aš torveldast af žeim sökum. Jafnan skal gefa stjórnvaldi, sem kvörtun beinist aš, kost į aš skżra mįliš fyrir umbošsmanni įšur en hann lżkur mįlinu meš įlitsgerš skv. b-liš 2. mgr. 10. gr. Hann getur sett stjórnvaldi įkvešinn frest ķ žessu skyni. 10. gr. Lyktir mįls. Telji umbošsmašur žegar ķ upphafi aš kvörtun gefi ekki nęgilegt tilefni til nįnari athugunar eša uppfylli ekki skilyrši laganna til frekari mešferšar skal hann tilkynna žeim sem kvartaš hefur žį nišurstöšu. Er mįlinu žį lokiš af hįlfu umbošsmanns. Hafi umbošsmašur tekiš mįl til nįnari athugunar er honum heimilt aš ljśka žvķ meš eftirfarandi hętti:
[Umbošsmašur getur enn fremur, til višbótar viš žaš sem segir ķ 2. mgr., lįtiš ķ ljós įlit sitt į žvķ hvort atriši sem varša starfsemi stofnunar eša heimilis, auk atriša sem varša mešferš og ašbśnaš žeirra sem sviptir hafa veriš frelsi sķnu, séu andstęš sjónarmišum um mannśš og mannviršingu. Getur hann beint tilmęlum til žeirra sem sęta eftirliti hans sem miša aš žvķ aš bęta mešferš og ašbśnaš frelsissviptra einstaklinga og aš žvķ aš fyrirbyggja pyndingar og ašra grimmilega, ómannlega eša vanviršandi mešferš eša refsingu.]3) 11. gr. Meinbugir į lögum o.fl. Ef umbošsmašur veršur žess var aš meinbugir séu į gildandi lögum eša almennum stjórnvaldsfyrirmęlum skal hann tilkynna žaš Alžingi, hlutašeigandi rįšherra eša sveitarstjórn. 12. gr. Skżrsla umbošsmanns Alžingis o.fl. Umbošsmašur skal gefa Alžingi įrlega skżrslu um starfsemi sķna į lišnu almanaksįri. [Meš skżrslunni skal samhliša gerš grein fyrir starfi umbošsmanns skv. 3. mgr. 3. gr. og hśn skal birt opinberlega fyrir 1. september įr hvert.]1) Ef umbošsmašur veršur įskynja stórvęgilegra mistaka eša afbrota stjórnvalds getur hann gefiš Alžingi eša hlutašeigandi rįšherra sérstaka skżrslu um mįliš. Ef starfsmašur sveitarstjórnar į ķ hlut getur umbošsmašur gefiš sveitarstjórn sérstaka skżrslu. Umbošsmašur įkvešur sjįlfur hvort hann gefur opinbera tilkynningu um mįl og į hvern hįtt hann gerir žaš. Įvallt er umbošsmašur lętur frį sér fara tilkynningu um mįl skal hann [greina frį žeim skżringum sem sį ašili sem eftirlit umbošsmanns beinist aš hefur fęrt fram vegna žeirra atriša sem umbošsmašur gerir athugasemdir viš].1) 13. gr. Kjör umbošsmanns Alžingis o.fl. Forsętisnefnd Alžingis įkvešur laun umbošsmanns. Aš öšru leyti skal umbošsmašur njóta kjara hęstaréttardómara. Hann į rétt til bišlauna er hann lętur af starfi samkvęmt VI. kafla laga um réttindi og skyldur starfsmanna rķkisins. Umbošsmašur ręšur sjįlfur starfsmenn sķna eftir žvķ sem fjįrveitingar leyfa. Umbošsmanni er meš sama skilorši heimilt aš rįša menn til aš vinna aš einstökum verkefnum. Įkvęši 7. gr. laga um réttindi og skyldur starfsmanna rķkisins gilda ekki um störf hjį umbošsmanni. Forseti Alžingis gerir kjarasamninga viš starfsmenn umbošsmanns Alžingis, sbr. 3. gr. laga um kjarasamninga opinberra starfsmanna. 14. gr. Hęfisreglur og stašgenglar. Umbošsmanni er óheimilt aš hafa meš höndum launuš störf ķ žįgu opinberra stofnana eša einkafyrirtękja nema meš samžykki forseta Alžingis. Žegar umbošsmašur vķkur sęti viš mešferš mįls setur forseti Alžingis mann til žess aš fara meš mįliš. Skal hann uppfylla sömu hęfisskilyrši og umbošsmašur aš undanskildum žeim skilyršum sem fram koma ķ 1. mgr. žessarar geinar. [Ef kjörnum umbošsmanni eru falin sérstök tķmabundin verkefni af hįlfu Alžingis getur forsętisnefnd Alžingis, aš beišni kjörins umbošsmanns, samžykkt aš setja annan mann til aš sinna starfi umbošsmanns žann tķma eša samhliša meš kjörnum umbošsmanni. Sį sem settur er til starfsins skal uppfylla sömu hęfisskilyrši og umbošsmašur. Ef sį sem settur er starfar samhliša kjörnum umbošsmanni skulu žeir įkveša verkaskiptingu sķn ķ milli og skulu upplżsingar žar um birtar į vefsķšu embęttis umbošsmanns. Verši įgreiningur um verkaskiptinguna įkvešur kjörinn umbošsmašur hana.]1) 15. gr. Endurskošun. Reikningar umbošsmanns skulu endurskošašir af óhįšum löggiltum endurskošanda sem tilnefndur er af forseta Alžingis. 16. gr. Mįlssókn gegn umbošsmanni. Dómari skal vķsa frį dómi einkamįli sem höfšaš er gegn umbošsmanni vegna įkvaršana sem hann tekur į grundvelli 10. gr., komi fram krafa um žaš frį umbošsmanni. 17. gr. Reglur um störf og starfshętti. Alžingi setur nįnari reglur um störf og starfshętti umbošsmanns og skulu žęr birtar ķ A-deild Stjórnartķšinda.1) [18. gr. Um vernd žeirra sem greina frį brotum. Žrįtt fyrir fyrirmęli laga, sišareglna eša samninga um žagnar- eša trśnašarskyldu er žeim sem bżr yfir upplżsingum eša gögnum um brot į lögum, vöndušum stjórnsżsluhįttum, sišareglum eša öšrum reglum og starfshįttum, ķ starfsemi žeirra sem falla undir starfssviš umbošsmanns, heimilt ķ žįgu žeirra almannahagsmuna sem umbošsmašur hefur eftirlit meš aš greina honum frį slķku og afhenda honum gögn žar aš lśtandi. Sį sem óskar eftir aš greina frį eša afhenda gögn skv. 1. mgr. skal taka fram ef hann óskar eftir aš njóta verndar samkvęmt žessari lagagrein. Umbošsmašur greinir viškomandi frį žvķ hvort upplżsingarnar hafi oršiš honum tilefni athafna žannig aš įkvęši 4. mgr. eigi viš. Umbošsmašur skal gęta leyndar um žęr persónuupplżsingar sem hann aflar eša honum berast skv. 1. mgr. nema viškomandi veiti til žess afdrįttarlaust samžykki sitt, sbr. žó e-liš 2. mgr. 10. gr. Ķ žvķ felst aš réttur einstaklinga til aš fį vitneskju um hvaša persónuupplżsingar žeirra umbošsmašur hefur unniš meš er ekki fyrir hendi. Heimilt er aš eyša persónugreinanlegum upplżsingum og öšrum gögnum sem umbošsmašur fęr skv. 1. mgr. eša aflar af žvķ tilefni žegar umbošsmašur telur ekki lengur žörf į žeim viš mešferš į mįli. Óheimilt er aš lįta hvern žann sęta óréttlįtri mešferš sem ķ góšri trś hefur veitt umbošsmanni upplżsingar sem leitt hafa til athafna umbošsmanns vegna upplżsingagjafarinnar. Til slķkrar mešferšar telst t.d. aš rżra réttindi, segja upp samningi, slķta honum eša lįta hvern žann sem lįtiš hefur umbošsmanni ķ té upplżsingar gjalda žess į annan hįtt. Séu leiddar lķkur aš slķku skal gagnašili sżna fram į aš įkvöršun sé reist į öšrum forsendum en žeim aš umbošsmanni hafi veriš lįtnar ķ té upplżsingar. Brot gegn 4. mgr. varša sektum eša fangelsi allt aš tveimur įrum. Įkvęši žessarar greinar taka einnig til žeirra sem greina undirnefnd skv. 2. gr. valfrjįlsrar bókunar frį 18. desember 2002 viš samning Sameinušu žjóšanna frį 10. desember 1984 gegn pyndingum og annarri grimmilegri ómannlegri eša vanviršandi mešferš eša refsingu frį brotum eša misfellum ķ starfsemi stofnana og heimila skv. 3. mgr. 3. gr.]1) [19. gr.]1) Gildistaka o.fl. Lög žessi öšlast žegar gildi. … …