Lagasafn. Ķslensk lög 12. aprķl 2024. Śtgįfa 154b. Prenta ķ tveimur dįlkum.
2011 nr. 88 23. jśnķ
1. gr. Gildissviš og markmiš.
[Lög žessi gilda um réttindagęslu fyrir fatlaš fólk.].1) Įkvęši IV. kafla gilda einnig um réttindagęslu einstaklinga sem vegna afleišinga višvarandi sjśkdóms eša slyss žurfa stušning viš undirbśning upplżstrar įkvöršunar um persónuleg mįlefni eša ašstoš viš aš leita réttar sķns hvort sem er gagnvart opinberum žjónustuašilum, öšrum stjórnvöldum eša einkaašilum. [Markmiš laga žessara er aš tryggja fötlušu fólki višeigandi stušning viš gęslu réttinda sinna og tryggja aš sjįlfsįkvöršunarréttur fatlašs fólks sé virtur og fyllsta réttaröryggis gętt žegar brżna naušsyn ber til aš grķpa inn ķ lķf žess.]1) Viš framkvęmd laga žessara skal taka miš af samningi Sameinušu žjóšanna um réttindi fatlašs fólks. 2. gr. Yfirstjórn. [Rįšherra]1) fer meš yfirstjórn réttindagęslu fatlašs fólks samkvęmt lögum žessum. 3. gr. [Rįšuneytiš skal hafa yfirumsjón meš réttindum fatlašs fólks og skal koma į fót sérstakri réttindavakt innan žess.]1) Hlutverk réttindavaktarinnar er aš:
4. gr. Į landinu skulu starfa svęšisbundnir réttindagęslumenn fatlašs fólks sem rįšherra skal rįša aš fenginni umsögn heildarsamtaka fatlašs fólks. Skilyrši er aš réttindagęslumenn hafi žekkingu og reynslu af mįlefnum og réttindum fatlašs fólks. Leitast skal viš aš rįša réttindagęslumenn sem hafa menntun sem nżtist žeim ķ starfi. Réttindagęslumašur mį ekki, samhliša starfi sķnu sem réttindagęslumašur, starfa fyrir žjónustuašila į viškomandi žjónustusvęši ķ starfi sem er ósamrżmanlegt starfi réttindagęslumanns. [Ef um er aš ręša fatlaš barn skal réttindagęslumašur ķ störfum sķnum hafa žaš sem er barninu fyrir bestu aš leišarljósi. Hann skal hlusta į skošanir barnsins og taka réttmętt tillit til žeirra ķ samręmi viš aldur og žroska barnsins.]1) Rįšherra skal setja reglugerš2) um réttindagęslumenn fatlašs fólks og skal žar mešal annars kvešiš į um fjölda žeirra. 5. gr. Réttindagęslumenn skulu fylgjast meš högum fatlašs fólks į sķnu svęši og vera žvķ innan handar viš réttindagęslu hvers konar, hvort sem žaš er vegna mešferšar einkafjįrmuna žess, žjónustu sem žaš į rétt į eša varšandi önnur persónuleg réttindi eša einkamįl žess. Bśi hinn fatlaši einstaklingur į heimili fyrir fatlaš fólk skal forstöšumašur viškomandi heimilis veita réttindagęslumanni žęr upplżsingar sem honum eru naušsynlegar vegna starfs sķns. Žegar um er aš ręša upplżsingar sem varša persónuleg atriši eša upplżsingar um einkafjįrmuni hins fatlaša einstaklings skal leita eftir samžykki hans og persónulegs talsmanns hans, sbr. IV. kafla, sé slķkur talsmašur til stašar. 6. gr. Öllum er skylt aš tilkynna til réttindagęslumanns ef žeir hafa įstęšu til aš ętla aš brotiš sé į rétti fatlašs einstaklings. Ašstandendur fatlašs einstaklings, persónulegur talsmašur, žjónustuašilar, samtök fatlašs fólks og ašrir sem vegna stöšu sinnar, tengsla eša starfa verša varir viš aš réttur fatlašs einstaklings er fyrir borš borinn skulu tilkynna žaš réttindagęslumanni. Fatlašur einstaklingur, sem telur aš réttur hans sé fyrir borš borinn, getur tilkynnt žaš réttindagęslumanni į viškomandi svęši. Réttindagęslumašur skal veita hinum fatlaša einstaklingi naušsynlegan stušning og kanna mįliš aš höfšu samrįši viš hann. Réttindagęslumašur getur einnig hvenęr sem er tekiš upp mįl aš eigin frumkvęši. Komist réttindagęslumašur aš žeirri nišurstöšu aš réttur fatlašs einstaklings hafi veriš fyrir borš borinn ašstošar réttindagęslumašur hinn fatlaša einstakling viš aš leita réttar sķns mišaš viš atvik mįls hverju sinni og óskir hins fatlaša einstaklings. Réttindagęslumašur getur, telji hann mįliš žess ešlis og aš fengnu samžykki hins fatlaša einstaklings, komiš įbendingum um śrbętur į framfęri viš hlutašeigandi ašila og gefiš honum frest til aš verša viš įbendingunum. Verši ekki oršiš viš įbendingum réttindagęslumanns [skal hann eftir atvikum ašstoša hinn fatlaša viš aš kęra mįliš til śrskuršarnefndar velferšarmįla eša beina kvörtun til Gęša- og eftirlitsstofnunar velferšarmįla]1) og vera honum innan handar varšandi rekstur mįlsins sé žess óskaš. Réttindagęslumašur skal meta ķ hverju tilviki fyrir sig, ķ samrįši viš hinn fatlaša einstakling, hvort rétt sé aš [beina įbendingu til Gęša- og eftirlitsstofnunar velferšarmįla].1) [Ef réttindagęslumašur telur aš žörfum fatlašs barns sé ekki mętt meš fullnęgjandi hętti skal hann veita foreldrum og/eša barni leišbeiningar um samžęttingu žjónustu ķ žįgu farsęldar barna. Ef foreldri og/eša barn setur fram beišni žar aš lśtandi getur réttindagęslumašur tekiš saman upplżsingar um ašstęšur barns og mišlaš žeim til tengilišar eša mįlstjóra žjónustu ķ žįgu farsęldar barns. Aš öšru leyti teljast réttindagęslumenn ekki til žjónustuveitenda ķ skilningi laga um samžęttingu žjónustu ķ žįgu farsęldar barna.]2) 7. gr. Fatlašur einstaklingur sem …1) į vegna fötlunar sinnar erfitt meš aš gęta hagsmuna sinna skal eiga rétt į persónulegum talsmanni. Fatlašur einstaklingur velur sér talsmann og getur óskaš eftir samrįši žar um viš réttindagęslumann į viškomandi svęši. Réttindagęslumašur [og eftir atvikum lögrįšamašur]1) skal stašfesta val talsmanns. Hafa skal samrįš viš nįnustu ęttingja eša ašstandendur geti hinn fatlaši einstaklingur, aš mati réttindagęslumanns, ekki tjįš vilja sinn ķ žeim efnum. Hinn fatlaši einstaklingur og persónulegur talsmašur hans skulu undirrita samkomulag um ašstošina og skal žaš varšveitt af réttindagęslumanni. Geti hinn fatlaši einstaklingur ekki undirritaš samkomulag er heimilt aš vķkja frį skilyrši um undirritun en žį skal samkomulag gert aš réttindagęslumanni višstöddum og eftir reglum sem nįnar skal kvešiš į um ķ reglugerš. Persónulegur talsmašur skal bśa yfir žekkingu į persónulegum žörfum og įhugamįlum žess einstaklings sem hann ašstošar. Persónulegur talsmašur skal fį fręšslu um innihald og įherslur ķ starfi sķnu. Rįšuneytinu er heimilt aš gera samning viš hagsmunasamtök fatlašs fólks um milligöngu um aš śtvega persónulega talsmenn og annast fręšslu žeirra. Starf persónulegra talsmanna er ólaunaš en persónulegur talsmašur skal fį endurgreiddan kostnaš sem sannanlega fellur til vegna starfa hans ķ žįgu hins fatlaša einstaklings. Allar rįšstafanir persónulegs talsmanns skulu geršar ķ samrįši viš og meš samžykki hins fatlaša einstaklings og einvöršungu meš hagsmuni hans aš leišarljósi. 8. gr. Réttindagęslumenn skulu halda skrį um persónulega talsmenn į sķnu svęši og hafa eftirlit meš störfum žeirra. Hinn fatlaši einstaklingur getur hvenęr sem er afturkallaš umboš persónulegs talsmanns og skal réttindagęslumašur ašstoša hann viš žaš óski hann eftir žvķ. Réttindagęslumašur getur meš samžykki hins fatlaša einstaklings afturkallaš umboš persónulegs talsmanns, ķ samrįši viš réttindavakt rįšuneytisins, telji hann viškomandi ekki gegna skyldum sķnum gagnvart hinum fatlaša einstaklingi. Žį getur persónulegur talsmašur hvenęr sem er sagt sig frį umbošinu. 9. gr. Persónulegur talsmašur ašstošar fatlašan einstakling į grundvelli samkomulags skv. 1. mgr. 7. gr. og žį einkum viš eftirfarandi:
Rįšherra skal setja reglugerš1) um persónulega talsmenn fatlašs fólks žar sem kvešiš veršur nįnar į um störf žeirra, m.a. um fręšslu žeirra, form samkomulags skv. 1. mgr. 7. gr. og endurgreišslu kostnašar skv. 2. mgr. 7. gr. [10. gr. Bann viš fjarvöktun og beitingu naušungar. Öll beiting naušungar ķ samskiptum viš fatlaš fólk er bönnuš nema veitt hafi veriš undanžįga į grundvelli 12. gr. eša um sé aš ręša neyšartilvik skv. 13. gr. Fjarvöktun į heimilum fatlašs fólks er bönnuš nema veitt hafi veriš undanžįga į grundvelli 12. gr. Įkvęši žessa kafla taka til allra žeirra sem veita fötlušu fólki žjónustu į heimilum žess og ķ daglegu lķfi. Žjónustuašilum er skylt aš fręša žį sem vinna meš fötlušu fólki um hvaš naušung sé og til hvaša ašgerša megi grķpa til žess aš koma ķ veg fyrir aš beita žurfi naušung.]1) [11. gr. Skilgreiningar. Naušung samkvęmt lögum žessum er athöfn sem skeršir sjįlfsįkvöršunarrétt einstaklings og fer fram gegn vilja hans eša žrengir svo aš sjįlfsįkvöršunarrétti hans aš telja verši žaš naušung žótt hann hreyfi ekki mótmęlum. Til naušungar telst mešal annars:
Fjarvöktun ķ skilningi laga žessara er rafręn vöktun meš myndavél eša hljóšnema.]1) [12. gr. Undanžįgur. Ķ sérstökum og einstaklingsbundnum tilvikum er heimilt aš vķkja frį banni 1. mgr. 10. gr. aš fengnu leyfi undanžįgunefndar skv. 15. gr. enda sé sżnt fram į aš tilgangur naušungar eša fjarvöktunar sé eftirfarandi:
Žegar žjónustuašili, forstöšumašur eša annar sem ber įbyrgš į žjónustu viš fatlašan einstakling žarf aš bregšast viš ašstęšum žannig aš til greina komi aš beita žurfi viškomandi einstakling naušung ķ skilningi laganna skal hann leita til sérfręšiteymis skv. 14. gr. Fjarvöktun skal jafnframt uppfylla skilyrši laga um persónuvernd og [vinnslu]1) persónuupplżsinga.]2) [13. gr. Neyšartilvik. Sé naušsynlegt aš grķpa inn ķ atburšarįs til žess aš koma ķ veg fyrir yfirvofandi lķkamstjón, stórfellt eignatjón eša röskun į almannahagsmunum er heimilt aš beita naušung įn undangenginnar įkvöršunar skv. 18. gr. Tafarlaust skal lįtiš af naušung žegar hęttu hefur veriš afstżrt eša įstand er lišiš hjį. Žjónustuašilar skulu skrį öll slķk tilvik žar sem mešal annars skal gerš grein fyrir tilefni žess aš naušung var beitt, hvers ešlis hśn var og hvaša hagsmunir voru ķ hśfi. Žjónustuašilar skulu senda atvikalżsingu vegna hvers tilviks til sérfręšiteymis skv. 14. gr. innan viku frį žvķ aš naušung var beitt.]1) [14. gr. Sérfręšiteymi. Rįšherra skipar allt aš sjö einstaklinga til fjögurra įra ķ senn ķ sérfręšiteymi um ašgeršir til aš draga śr beitingu naušungar. Hann skipar formann śr hópi žeirra. Sérfręšiteymiš skal skipaš einstaklingum meš séržekkingu į mįlefnum fatlašs fólks og žekkingu og reynslu af ašferšum til aš koma ķ veg fyrir beitingu naušungar. Gert er rįš fyrir aš a.m.k. žrķr fulltrśar fjalli um hvert mįl. Hlutverk sérfręšiteymisins er eftirfarandi:
Kostnašur vegna teymisins greišist śr rķkissjóši. Rįšherra setur nįnari reglur um skipan og starfshętti sérfręšiteymisins meš reglugerš.2)]3) [15. gr. Nefnd um undanžįgu frį banni viš beitingu naušungar. Rįšherra skipar žriggja manna undanžįgunefnd og formann śr hópi žeirra til fjögurra įra ķ senn. Nefndarmenn skulu bśa yfir séržekkingu į mannréttindamįlum, žjónustu viš fatlaš fólk og framkvęmd laga į žvķ sviši. Varamenn skulu vera jafnmargir og uppfylla sömu skilyrši og ašalmenn. Hlutverk nefndarinnar er aš fjalla um beišnir žjónustuašila um undanžįgu frį banni viš beitingu naušungar og banni viš fjarvöktun og taka įkvöršun um hvort undanžįga verši veitt. Felist ķ beišni rįšagerš um verulega og višvarandi skeršingu į feršafrelsi einstaklings žannig aš hann geti ekki fariš frjįls ferša sinna innan heimilis eša śt af žvķ ber nefndinni aš vķsa beišninni til dómstóla. Um mįlsmešferš fer eftir įkvęšum 9.–17. gr. lögręšislaga eftir žvķ sem viš į. Heimild til takmörkunar į feršafrelsi einstaklings skal ašeins veitt sé sżnt fram į aš hętta sé į žvķ aš viškomandi valdi sjįlfum sér eša öšrum verulegu lķkams- eša eignatjóni sé ekki gripiš til takmarkana į feršafrelsi hans. Śrskuršur dómara samkvęmt žessari grein sętir kęru til [Landsréttar].1) Um mįlskot fer samkvęmt lögum um mešferš einkamįla meš žeim frįvikum sem greinir ķ lögum žessum. [Ašrir śrskuršir Landsréttar en męlt er fyrir um ķ 1. mgr. 167. gr. laga um mešferš einkamįla verša ekki kęršir til Hęstaréttar.]1) Kostnašur vegna nefndarinnar greišist śr rķkissjóši. Rįšherra setur nįnari reglur um starfshętti nefndarinnar meš reglugerš.2)]3) [16. gr. Beišni um undanžįgu frį banni viš beitingu naušungar. Žjónustuašili skal senda undanžįgunefnd skv. 15. gr. skriflega beišni um undanžįgu frį banni viš beitingu naušungar og undanžįgu frį banni viš fjarvöktun. Žegar um sjįlfrįša einstakling er aš ręša ber réttindagęslumanni aš sjį til žess aš honum sé leišbeint um rétt sinn til aš velja sér persónulegan talsmann. Beišnin skal rituš į žar til gert eyšublaš sem undanžįgunefndin lętur ķ té. Ķ beišninni skal mešal annars koma fram:
Ef um barn er aš ręša skal auk žess liggja fyrir upplżst samžykki forsjįrašila fyrir beišni um undanžįgu frį banni viš beitingu naušungar.]1) [17. gr. Mįlsmešferš. Undanžįgunefnd skal taka beišni til mešferšar svo fljótt sem aušiš er og eigi sķšar en tveimur vikum eftir aš beišni berst henni. Telji nefndin žörf į aš afla frekari gagna skal žaš gert įn tafar og įkvöršun tekin svo fljótt sem aušiš er. Gefa skal hinum fatlaša, lögrįšamanni hans, persónulegum talsmanni eša nįnasta ašstandanda eftir atvikum fęri į aš koma sjónarmišum sķnum į framfęri viš nefndina įšur en hśn tekur įkvöršun ķ mįlinu. Viš afgreišslu beišna skal nefndin mešal annars lķta til eftirfarandi atriša auk skilyrša 12. gr.:
[18. gr. Form og efni įkvöršunar. Fallist undanžįgunefnd į beišni um undanžįgu frį banni viš beitingu naušungar ber henni aš kynna įkvöršun sķna hinum fatlaša einstaklingi, lögrįšamanni hans, persónulegum talsmanni eša nįnasta ašstandanda og leišbeina žeim um rétt viškomandi til aš bera mįliš undir dómstóla. Jafnframt skal tilkynna réttindagęslumanni į viškomandi svęši [og Gęša- og eftirlitsstofnun velferšarmįla]1) um įkvöršun nefndarinnar. Įkvöršunin skal vera rökstudd og ķ henni skal greina meš skżrum hętti til hvers konar ašgerša hśn tekur og kvešiš į um gildistķma hennar. Žar skal einnig greina skilyrši žau sem sett eru fyrir beitingu naušungarinnar, svo sem hvernig skuli stašiš aš henni, hvaša kröfur séu geršar til starfsmanna sem henni beita og annaš sem nefndin telur mikilvęgt. Sé veitt undanžįga til lķkamlegrar valdbeitingar skal žaš gert aš skilyrši aš viškomandi starfsmenn hafi sótt nįmskeiš um lķkamlega valdbeitingu. Heimildin skal vera tķmabundin og aldrei veitt til lengri tķma en naušsynlegt er, žó lengst til tólf mįnaša ķ senn. Įkvaršanir nefndarinnar eru endanlegar į stjórnsżslustigi og veršur ekki skotiš til ęšra stjórnvalds. Aš öšru leyti fer um mįlsmešferš eftir įkvęšum stjórnsżslulaga, ž.m.t. endurupptöku vegna verulega breyttra atvika. Heimilt er aš bera įkvöršun nefndarinnar undir hérašsdómara ķ žeirri žinghį žar sem viškomandi į lögheimili og skal hann śrskurša ķ mįlinu innan viku frį žvķ aš kęra berst honum. Śrskuršur dómara samkvęmt žessari grein sętir kęru til [Landsréttar].2) Um mįlskot fer samkvęmt almennum reglum um mešferš einkamįla meš žeim frįvikum sem greinir ķ lögum žessum. Kęra samkvęmt žessari grein frestar ekki réttarįhrifum hinnar kęršu įkvöršunar. [Ašrir śrskuršir Landsréttar en męlt er fyrir um ķ 1. mgr. 167. gr. laga um mešferš einkamįla verša ekki kęršir til Hęstaréttar.]2)]3) [19. gr. Skrįning. Žjónustuašilar skulu halda skrį um öll atvik žar sem einstaklingur er beittur naušung, hvort sem henni er beitt į grundvelli undanžįgu eša ķ neyšartilvikum skv. 13. gr. Sama į viš um fjarvöktun. Ķ skrįningunni skal greina hvernig naušungin eša fjarvöktunin var framkvęmd, hversu lengi hśn stóš yfir, hverjir önnušust framkvęmd hennar og önnur atriši sem žżšingu hafa, svo sem hvort einhver meišsl hafi oršiš eša eignatjón af hennar völdum. Žjónustuašilar skulu mįnašarlega senda sérfręšiteymi skv. 14. gr. skżrslu um beitingu naušungar eša fjarvöktun į grundvelli undanžįgu. Upplżsingar um beitingu naušungar ķ neyšartilvikum skulu sendar sérfręšiteymi innan viku frį atviki.]1) [20. gr.]1) Žagnarskylda. [Į réttindagęslumönnum og persónulegum talsmönnum fatlašs fólks hvķlir žagnarskylda skv. X. kafla stjórnsżslulaga.]2) Žagnarskyldan helst žó aš hinn fatlaši einstaklingur andist og žó aš réttindagęslumašur eša persónulegur talsmašur lįti af störfum. [21. gr.]1) Gildistaka. Lög žessi öšlast žegar gildi. [22. gr.]1) Breyting į öšrum lögum. … I. Žrįtt fyrir įkvęši 4. gr. um rįšningu réttindagęslumanna fatlašs fólks skulu trśnašarmenn sem skipašir eru į grundvelli 37. gr. laga um mįlefni fatlašs fólks, nr. 59/1992, meš sķšari breytingum, og reglugeršar nr. 172/2011, um trśnašarmenn fatlašs fólks, starfa įfram śt skipunartķma sinn sem réttindagęslumenn fatlašs fólks en aš honum loknum skal rįša réttindagęslumenn ķ samręmi viš 4. gr. II. Rįšherra skal eigi sķšar en 1. nóvember 2011 leggja fram į Alžingi frumvarp til laga žar sem m.a. eru lögš til įkvęši um naušsynlegar ašgeršir til aš draga śr naušung viš fatlaš fólk. Frumvarpiš skal rįšherra lįta vinna ķ samstarfi viš [rįšuneyti mannréttindamįla].1) III. Rįšherra skal žegar viš samžykkt laga žessara skipa starfshóp til aš endurskoša fyrirkomulag réttindagęslu fyrir fatlaš fólk meš žaš fyrir augum aš fariš sé meš réttindagęsluna sem mannréttindamįl en ekki velferšarmįl eša félagslegt mįlefni. Skal hópurinn leitast viš aš tryggja skilvirka, öfluga og framsękna leiš til aš sinna réttindagęslu fyrir fatlaš fólk. Viš endurskošunina skal taka miš af samningi Sameinušu žjóšanna um réttindi fatlašs fólks. Mešal žess sem starfshópurinn skal skoša eru möguleikar žess aš fęra verkefniš til rįšuneytis mannréttindamįla, stofnun žjóšbundinnar mannréttindastofnunar til aš sinna verkefninu eša aš veita Mannréttindaskrifstofu Ķslands lögbundiš hlutverk til aš sinna verkefninu. Skal hópurinn lķta sérstaklega til Parķsarreglna Sameinušu žjóšanna ķ žessu samhengi. Žį skoši starfshópurinn möguleika į samnżtingu séržekkingar meš žvķ aš fęra alla réttindavernd og réttindagęslu annarra hópa til sama ašila. Starfshópurinn verši skipašur fulltrśum [rįšuneytisins og rįšuneytis mannréttindamįla],1) fjölbreyttum hagsmunasamtökum fatlašs fólks, Sambands ķslenskra sveitarfélaga og Rannsóknaseturs ķ fötlunarfręšum. Auk žess verši leitaš til mannréttindasérfręšinga og sérfręšinga į sviši réttindagęslu, réttindaverndar og fötlunarfręša. Starfshópurinn skal ljśka vinnu sinni eigi sķšar en 31. desember 2011 og skila skżrslu til rįšherra meš tillögum aš lagabreytingum sem rįšherra skal kynna fyrir Alžingi.